Czym są źródła archeologiczne i jaką mają wartość dla samego archeologa?

Źródło to dokument, który bezpośrednio lub pośrednio daje świadectwo o kontekście, rzeczywistości, wydarzeniu i wzbogaca naszą wiedzę. Historyk, jak powiedzieliśmy, ma za przedmiot badań źródła pośrednie, czyli teksty pisane, starożytne mapy i świadectwa ikonograficzne. Dokumenty te opowiadają historię nie wprost, ale słowami i oczami pośrednika umieszczonego między nami a rzeczywistością historyczną.

Archeolog natomiast, badając społeczeństwa przeszłości, korzysta ze źródeł bezpośrednich: artefaktów (produktów ludzkiej pracy) i ekofaktów (produktów związku człowieka z naturą). Dokumenty te wprost opowiadają o rzeczywistości, same bowiem są materialnymi pozostałościami historii. Są to nie tylko pomniki, posągi, dzieła sztuki, skarby monet, budowle, ale także – a nawet zwłaszcza – przedmioty użytku codziennego, najskromniejsze znalezisko, odłamek krzemienia, fragment płyty, ślady obróbki pozostawione na ziemi, starożytne wysypiska śmieci, pozostałości organiczne i środowiskowe. Inaczej rzecz ujmując: „całość szczątków pozostawionych przez starożytną kulturę”.

Na każdym etapie badań archeolog stosuje metodę: „znaleźć znalezisko, zbadać je, wyjaśnić i nadać mu znaczenie”. Metoda jest ścieżką analizy opartą na procedurach oraz rozumowaniu, która pozwala archeologowi odpowiedzieć na zadawane sobie pytania.

Metoda rozpoznania topograficznego obejmuje techniki stosowane do identyfikacji stanowiska archeologicznego, bez naruszania gruntu. Są to nieniszczące systemy wykorzystywane do odkrywania, badania i gromadzenia artefaktów na powierzchni zarówno na stanowiskach archeologicznych, jak i na terytoriach wciąż „do odkrycia”.

Metoda stratygraficzna dotyczy stratygraficznych procedur pracy na stanowisku archeologicznym. Jest to metoda, za pomocą której archeolog identyfikuje i analizuje ślady, jakie z biegiem czasu narosły w ziemi, powstałe zarówno w wyniku działalności człowieka (np. budowa domu), jak i działania natury (powódź). Archeolog rozbija (wykopaliskiem) wszystkie te ślady, postępując od najświeższego do najstarszego, następnie (z badaniami i interpretacją) poświęci się ich ponownemu skomponowaniu od najstarszego do najnowszego, aby zrekonstruować historię badanego terenu.

• Metoda typologiczna analizuje artefakty na podstawie ich kształtu i funkcji (atrybuty, ozdoby itp.) i porządkuje je we względnej kolejności chronologicznej, związanej z danymi zebranymi podczas wykopalisk stratygraficznych.
• Metoda ikonograficzna i metoda stylistyczna dotyczą badania obrazów i sposobu ich powstania.
• Metoda nauk przyrodniczych klasyfikuje i bada składniki botaniczne, zoologiczne, antropologiczne (ekofakty) i geologiczne artefaktów (od ceramiki po kamienie budowlane).
• Metoda archeometryczna obejmuje analizy chemiczne i fizyczne artefaktów i ekofaktów, identyfikuje skład materiału, z którego są produkowane, ich pochodzenie i chronologię.

Dla archeologa, ponieważ ostatecznym celem jego pracy jest rekonstrukcja historii i zrozumienie „kiedy” miało miejsce określone zdarzenie, datowanie obiektów i stanowisk archeologicznych jest niezbędne. Przede wszystkim należy rozróżnić dwa rodzaje datowania: datowanie względne i datowanie bezwzględne.

• Datowanie względne ustala chronologiczny związek uprzednich lub późniejszych wydarzeń między dwoma lub więcej artefaktami, warstwami, osadami itp. Odróżnia to, co jest pierwsze od tego, co następuje później, nie określając dokładnego „kiedy”;
• Daty względne uzyskuje się metodą stratygraficzną, metodą typologiczną lub przy łącznym wykorzystaniu obu systemów i integracji obu systemów. Metoda stratygraficzna pozwala odtworzyć chronologię względną stanowiska archeologicznego. Stratygrafia opiera się na zasadzie, że dolna warstwa jest starsza niż ta nad nią.