Archeologia jako nauka wymagająca naukowego i analitycznego podejścia

Archeologia ma wspólny cel razem z historią – badania archeologiczne, czyli zdobycie wiedzy o przeszłości człowieka i rekonstrukcja jego historii. Ale rozróżnia je obiekt (źródło), którego dotyczą te badania: historia analizuje dokumenty pisane, a archeologia zajmuje głównie szczątki materialne, artefakty. Dlatego historia i archeologia używają różnych systemy źródeł (pisemnych i materiałowych), a co za tym idzie, stosują różne procedury i narzędzia dochodzeniowe, aby uzyskać przydatne informacje do zrozumienia przeszłości (np. archeolog prowadzi wykopaliska na obszarach dawniej zamieszkanych przez człowieka lub przez niego użytkowanych, historyk przegląda starożytne dokumenty w archiwach i bibliotekach). Chociaż rozróżnienie jest jasne, w rzeczywistości w badaniach minionych cywilizacji bardzo często zdarzają się przypadki komplementarności i współzależności między różnymi systemami źródeł. Na przykład w przypadku inskrypcji jest konieczne, oprócz analizy tekstu pisemnego, również badanie wsparcia materialnego.

Ponieważ celem archeologii jest poznanie ludzkości, jest to z definicji dyscyplina humanistyczna, badająca człowieka. A ponieważ jest nieodłączną częścią przeszłości ludzkości, jest to również dyscyplina historyczna. Różni się jednak od badań nad historią pisaną – choć wykorzystuje dowody pisane – w jednym fundamentalnym punkcie: materiał, który znajdują archeolodzy, nie mówi bezpośrednio, co mamy myśleć. Pisemne dokumenty historyczne składają oświadczenia, przedstawiają opinie, przekazują osądy (chociaż takie stwierdzenia i osądy muszą być interpretowane same w sobie). Z drugiej strony obiekty odkryte przez archeologów same w sobie nic nie mówią, a żeby „wyciągnąć” z nich jakiekolwiek informacje niezbędna jest ich pogłębiona analiza. Z tego punktu widzenia praktyka archeologa jest raczej podobna do praktyki naukowca. Naukowiec zbiera dane, przeprowadza eksperymenty, formułuje hipotezę (propozycję wyjaśnienia danych), testuje hipotezę w odniesieniu do dodatkowych danych, a na koniec buduje model (opis, który zadowalająco podsumowuje regularność obserwowaną w danych). Mówiąc najprościej, archeolog musi opracować obraz przeszłości.

Historia archeologii jest powszechnie rozumiana jako historia wielkich odkryć. Warto wymienić takie stanowiska archeologiczne jak grobowiec Tutenchamona w Egipcie, zaginione miasta Majów w Meksyku, malowane jaskinie paleolitu, takie jak Lascaux we Francji lub szczątki przodków ludzi pochowanych w wąwozie Olduvai w Tanzanii. Co więcej, jest to opowieść o sposobie, w jaki zaczęliśmy patrzeć nowymi oczami na materialne świadectwa przeszłości ludzkości i o tym, w jaki sposób nowe metody pomagają archeologom w pracy.

Myśląc o nowych odkryciach, archeolodzy zaczęli zadawać właściwe pytania, które pozwoliły im opracować kilka skutecznych metod, przyczyniających się do odnalezienia odpowiedzi. Dane materialne reprezentowane przez znaleziska archeologiczne są znane od dawna. Nowością jest świadomość, że metody archeologii mogą dostarczyć nam informacji o przeszłości, nawet o okresie prehistorycznym przed wynalezieniem pisma.

Historia archeologii jest więc przede wszystkim historią idei, teorii, sposobów patrzenia w przeszłość. Jest to historia rozwoju metod badawczych, które miały miejsce poprzez wprowadzenie tych idei w życie i zbadanie zagadnień. Historia archeologii jest historią rzeczywistych odkryć.

Archeologia (z greckiej archeologii, dosłownie studium starożytności) jest dyscypliną badającą społeczeństwa przeszłość – i relacje, jakie mieli między nimi z otaczającym środowiskiem – poprzez analizę śladową materiałów (artefakty, budynki, pozostałości biologiczne.