Archeologia i antropologia – co mają ze sobą wspólnego?

Archeologia jest po części odkryciem skarbów przeszłości, po części skrupulatną pracą analityka naukowego, po części ćwiczeniem twórczej wyobraźni. Archeolog pracuje czasem w świetle palącego słońca na pustyniach Azji Środkowej, współpracuje z Eskimosami w śniegach Alaski, nurkuje u wybrzeży Florydy, aby dotrzeć do wraku hiszpańskiego statku i bada kanały rzymskiego miasta. Ale jest to również świadomy wysiłek interpretacyjny, dzięki któremu można zrozumieć, co to wszystko oznacza w historii ludzkości. Wreszcie, – co najważniejsze – jest to próba zachowania światowych dóbr kultury przed grabieżą i zniszczeniem.

Badania archeologiczne są więc jednocześnie aktywnością fizyczną w terenie i aktywnością intelektualną prowadzoną w pracowni lub w laboratorium. Jest to część jej wielkiej atrakcyjności archeologii. Bogata mieszanka niebezpieczeństw i pracy detektywistycznej sprawiła, że jest to idealne miejsce do kształtowania fabuły, z czego skrzętnie korzystają pisarze i reżyserzy, od Agathy Christie z Morderstwem w Mezopotamii po Stevena Spielberga z przygodami Indiany Jonesa. Jakkolwiek dalekie od rzeczywistości mogą być te opisy, nadal oddają fundamentalną prawdę: archeologia jest ekscytującym poszukiwaniem, to znaczy poszukiwaniem wiedzy o nas samych i naszej przeszłości.

Ale w jakim związku archeologia odnosi się do dyscypliny takiej jak antropologia?

Antropologia jest w szerokim znaczeniu badaniem człowieczeństwa: fizycznych cech człowieka jako zwierzęcia oraz pozabiologicznych, wyłącznych cech człowieczeństwa, które nazywamy kulturą. „Kultura” w tym ogólnym znaczeniu obejmuje to, co antropolog Edward Taylor w 1871 roku podsumował jako „wiedzę, wiarę, sztukę, zwyczaje, prawa, zwyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako składnik społeczeństwa”. Antropolodzy używają terminu „kultura” nawet w węższym znaczeniu, gdy odnoszą się do kultury konkretnego społeczeństwa, przez co rozumieją cechy pozbiologiczne charakterystyczne dla społeczeństwa.

Na gruncie naukowym wyróżniamy antropologię fizyczną i kulturową. Antropologia fizyczna, zwana także antropologią biologiczną, bada fizyczne i biologiczne cechy człowieka oraz jego ewolucję. Antropologia kulturowa – lub antropologia społeczna, analizuje ludzkie społeczeństwo i kulturę. Dwie ważne gałęzie tej nauki to etnografia (bezpośrednie badanie różnych współczesnych kultur) i etnologia (która próbuje porównać różne kultury na podstawie danych etnograficznych w celu uzyskania ogólnych zasad dotyczących społeczeństwa ludzkiego).

Archeologia to „historyczna przeszłość antropologii kulturowej”. Podczas gdy badacze antropologii kulturowej często opierają swoje wnioski na rzeczywistych doświadczeniach współczesnych społeczności, archeolodzy badają społeczeństwa przeszłości w oparciu przede wszystkim o ich materialne szczątki: budynki, narzędzia i wszystkie inne artefakty, które składają się na to, co nazywa się kulturą materialną społeczeństw przeszłości.

Jednak jednym z najtrudniejszych zadań dzisiejszych archeologów jest umiejętność interpretowania kultury materialnej w kategoriach ludzkich. Jak używano tych wazonów? Dlaczego niektóre domy są kwadratowe, a inne okrągłe?  Wykopaliska archeologiczne odkrywają wiele tajemnic, wiele pytań. Odpowiedź bardzo często wymaga znajomości innych dziedzin naukowych, w tym antropologii.